Berlijn herdacht op 13 augustus 2011 dat vijftig jaar eerder het DDR-regime begon met de bouw van de Muur. De NOS berichtte er uitvoerig over. Plaats van handeling was de Bernauerstrasse, de straat waar de huizen in Oost-Berlijn stonden en de stoep in het Westen. Wie kent niet de dramatisch scènes waarin mensen uit ramen springen, een van de laatste mogelijkheden in die augustusweken om nog naar het westen te ontkomen.

De werkelijke motivatie voor de bouw van de Muur was hoofdzakelijk van economische aard. De DDR liep leeg, vooral vaklui en intellectuelen verlieten het land massaal, omdat West- Duitsland betere perspectieven bood. In 1961 bereikte de Vluchtwelle een nieuw hoogtepunt; 150.000 mensen verlieten de DDR.

In de warme zondagnacht van 12 op 13 augustus van dat jaar werden in Oost-Berlijn de grenzen met het westdeel van stad gesloten voor voetgangers, openbaar vervoer en autoverkeer. Onder militaire bewaking werd prikkeldraad uitgerold en kort daarna volgde de bouw van een twee meter hoge muur, dwars door Berlijn. De voorheen nog zo transparante Sectorengrenze tussen de Sovjet-zone en West-sectoren scheurde nu duizenden families uiteen. De Berlijners en de westerse wereld reageerden verrast en verbijsterd.

Terug naar de herdenking. Het officiële deel ’s ochtends verliep volgens het typisch Duitse stramien. Alle genodigden zeer stemmig, donker gekleed. De Bondspresident, Christian Wulf, houdt een moralistische rede en andere autoriteiten spreken in de zelfde trant. Plechtige sfeer. Een strijkje speelt. Kranslegging voor hen die vielen bij ontsnappingspogingen. 

’s Middags volgt een voor iedereen toegankelijk openlucht-Bühnenprogramm met uitgebreide gesprekken met Zeitzeugen uit die bewogen dagen. Vluchtelingen, vluchthelpers vertellen, maar ook bij voorbeeld toenmalige officieren van de westerse geallieerden. Het massaal aanwezig publiek luistert urenlang aandachtig (in Nederland beginnen bezoekers bij dit soort bijeenkomsten na een kwartiertje onderlinge gesprekken en heen en weer te lopen).

Elk vluchtverhaal kan rekenen op waarderend applaus. Sommige van de uiteenzettingen zijn minutieus maar onbegrijpelijk, met ingewikkelde persoonsverwisselingen om de Grenzpolizei te misleiden.

De totale happening blijft toch vooral een West-Berlijns feestje. ’Gewone’ Oost-Berlijnse mensen komen nauwelijks aan het woord. Laat staan een grensbewaker of  bouwer van de Muur. De typering van de Muur als absurde, dictatoriale en mensenverachtende maatregel is volkomen terecht. Maar de balans in het programma had beter gekund.

Het doet niet af aan het voorrecht om de unieke herdenking op deze historische plek meegemaakt te hebben.

Uitvoerige informatie over de Muur is op deze site te vinden.

–